Վերջերս հեռուստատեսությունում եւ մամուլում հաճախ ենք տեսնում «Մի լուսանկարի պատմություն» խորագիրը: Ինձ` լուսանկարչիս, չի կարող չուրախացնել դա: Բայց ինքս` որքան էլ փորձում եմ պատմել այս կամ այն լուսանկարի ստեղծման մասին, ստացվում է պատմություն իմ սեփական կյանքի մասին:

1989 թվականին, հաստատապես որոշելով դառնալ պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչ ու վերջակետ դնել ինժեների կարիերայի վրա, որը գլխիս էին կապել ծնողներս` ձգտելով իրենց ժառանգին բարձր աշխատավարձով կայուն կյանք ապահովել, ես սկսեցի աշխատանք փնտրել ինձ համար նոր այս ոլորտում: Վիճակս նախանձելի չէր այն առումով, որ եկել էի Հայաստան, բայց հայերեն ոչ մի բառ չգիտեի: Բնականաբար, չունեի նաեւ հաջողակ ազգականներ «վերեւներում», ինչ-որ կերպ լուսանկարչի մասնագիտության հետ առնչվող ծանոթ-բարեկամներ:

Ի դեպ, այդ ժամանակ ես ինձ համարում էի հանճարեղ լուսանկարիչ եւ վստահ էի, որ հենց լուսանկարնե՛րս կասեն իրենց մասին` ինչ պետք է, եւ բավական է` դրանք շարեմ որեւէ աշխատատուի առջեւ, անմիջապես աշխատանքի կընդունվեմ: Եթե Գիտահետազոտական ինստիտուտում` ոչ, ապա կինոստուդիայում` հաստատ: Հետագայում` շատ տարիներ անց, ամաչում էի` հիշելիս, թե որքան ինքնագոհ էի: Երեւի բնական բան է` որքան երիտասարդ ես, որքան քիչ բան գիտես, այնքան ավելի ամբարտավան ես ու ինքնագոհ:

1989-ի այդ գարնանային օրը` վերցնելով մի քանի տասնյակ իմ «արարումներից», ճամփա ընկա դեպի կինոստուդիա: Լուսանկարչական արտադրամասի պետի (այդ տարիներին արտադրամաս կար կինոստուդիաներում` իրենց պետերով եւ մի քանի լուսանկարիչներով) առաջ շարեցի սեւ-սպիտակ լուսանկարներս եւ սկսեցի սպասել նրա հիացմունքին: Քիչ անց Գագիկը (պետի անունն էր) ասաց. «Հիմա տեղ չունենք, բայց մենք ձեզ կզանգահարենք` հենց ազատ տեղ բացվի»:

Քաղաք վերադառնալիս ճախրում էի երջանկության թեւերին… Ինձ կզանգահարե՛ն: Հե՛նց ազատ տեղ բացվի:

Երբ Ձկան խանութի մոտ` «պրոսպեկտի» վրա, իջա երթուղայինից, հանկարծ հիշեցի, որ Գագիկը չվերցրեց որեւէ հեռախոսահամար, որով հնարավոր կլիներ զանգահարել ինձ: Տնայինը, բնականաբար: Այդ ժամանակ բջջային չկար: Ուղեղս շամփրեց, որ ինձ, մեղմ ասած, գլխից ռադ արեց: Ի դեպ, այդ ժամանակ տանն էլ հեռախոս չունեի:

Միամտությանս վրա չարացած` քայլում էի Կարմիր բանակի փողոցով ու մտածում, թե որտեղ շպրտեմ լուսանկարներս… Մի քանի տասնյակ մետր քայլելուց հետո հասա մի շենքի, որի մուտքի վրա այսպիսի ցուցանակ կար` «Գարուն» ամսագիր: Էլ կորցնելու բան չունեի` մտա ներս: Բարձրացա չորրորդ հարկ, գտա նկարչի սենյակը: Երկու հոգի էին նստած: Ծանոթանալիս կանգնեցին, ու ես ավելի բարդույթավորվեցի, այս անգամ` հասակի համար: Արտակը` այսպես ներկայացավ նրանցից մեկը, ինձանից երկու-երեք գլուխ բարձր էր: Երկրորդը Գրիգոր Խաչատրյանն էր` այդ սենյակի գլխավորը: Հետո` ժամանակ անց հասկացա, որ Գրիգորը միայն այդ սենյակում չէր գլխավոր, այլեւ` ողջ հարկում: Իսկ տարիներ անց էլ հասկացա, որ Գրիգոր Խաչատրյանը «գլխավոր» էր ոչ միայն ինձ համար, այլեւ այս քաղաքում շատուշատ նկարիչների համար: Եվ` ոչ միայն նկարիչների:

Թռուցիկ հայացք գցելով իմ շարած լուսանկարների վրա` Գրիգորը դուրս եկավ սենյակից…

Երկու րոպե անց վերադարձավ ամսագրի գլխավոր խմբագրի հետ: «Շեֆ, էս տղան մեր տեսակից է, գործի ընդունիր»,- ասաց Գրիգորը: «Վերցրեք, դեմ չեմ: Պայմանագրով»,- Մերուժան Տեր-Գուլանյանի պատասխանն էր:

«Պայմանագրով»` նշանակում էր, որ ես, բնականաբար, աշխատավարձ չէի ստանալու: Բայց` նկարիչների սենյակում ունենալու էի իմ սեփական տեղը բազմոցին, կարող էի մտնել խմբագրություն առանց նախապես պայմանավորվելու: Կարող էի նույնիսկ գիշերել խմբագրությունում, իհարկե` ղեկավարությունը չպետք է իմանար դրա մասին: Եվ ամենակարեւորը` պետք է լուսանկարեի այն գրողներին ու բանաստեղծներին, որոնք հրատարակվում էին «Գարուն» ամսագրում:

Որպեսզի հասկանալի լինի, թե ինչ արժեք էր «Գարուն» ամսագիրն այդ տարիներին, միայն ասեմ, որ ամսագրի տպաքանակը 135 հազար էր: Եվ սա պաշտոնապես հայտարարվածն էր: Խորհրդային տնտեսության մասին, որի հենարանը «ձախ» ապրանքներն էին («ձախ» տպաքանակն էլ «քնած չէր»), ես կլռեմ…

Հաջորդ օրը գնացի խմբագրություն` հսկա խորհրդային «Կիեւ 60» լուսանկարչական ապարատն ուսիս: Սրա կամերան լուսանկարում էր լայն ժապավենով: Մի ժապավենով հնարավոր էր լուսանկարել ընդամենը 12 կադր:

Բազմոցին զբաղեցրի տեղս ու սկսեցի սպասել: Նույնիսկ մեկ բառ հայերեն բարձրաձայնելու անընդունակ` լսում էի կողքիններիս ու ջանք թափում, որ բաց չթողնեմ այն պահը, երբ որեւէ մեկը կդիմի ինձ: Քիչ անց Մերուժան Տեր-Գուլանյանը կանչեց: Ես խեղճացած նայեցի Գրիգոր Խաչատրյանին ու խնդրեցի հետս գնալ գլխավոր խմբագրի աշխատասենյակ. «Գրիշա, ես ախր ոչ մի բառ չեմ հասկանա` ինչ էլ ասի շեֆը: Գնանք, թարգմանիր ինձ համար»:

Գրիշան «ուղարկեց» ինձ… խմբագրի մոտ. «Գնա՛: Համ էլ` սկսիր լեզու սովորել»:

Մերուժանը կարճ խոսեց: Հասկացածս սա էր` գնալ միջանցքի վերջը, որտեղ նստած է գրողը եւ… գրում է: Պետք է լուսանկարել նրան: Բնականաբար, նա ասաց գրողի անունը, բայց այդ տարիներին հայոց լեզուն որպես օտար լեզու ընկալողիս` այդ անունը ոչինչ չասաց:

Խոստովանեմ, որ մինչեւ 80 թվականն ապրելով Հայաստանից հեռու, գաղափար չունեի հայ գրականության մասին: Գրախանութներից գնում էի այն բոլոր գրքերը, որոնց հեղինակների անունները «յան»-ով էին ավարտվում: Նրանց մեջ Քրիստափոր Բաղրամյանն էլ կար իր հուշերով, Սուրեն Այվազյանն էլ` «Ճակատագիրն հայոց» գրքով եւ, իհարկե, Խաչատուր Աբովյանը: Այդ տարիների խորհրդային շարքային ընթերցողին Մաթեւոսյան ազգանունը ծանոթ չէր:

Մտնելով սենյակ` տեսա մի մարդու, որն ինչ-որ բան էր գրում: Ավելի ճիշտ` խմբագրում էր գրվածը: Բարեւելով` նստեցի նրա դիմաց: Այդպես էլ չլսելով իմ «բարեւ ձեզ»-ի պատասխանը, սկսեցի սպասել` մինչեւ ուշադրություն կդարձնի ինձ: Մարդն այնքան տարված էր իր աշխատանքով, որ սկսեցի զգուշորեն լուսանկարել` երկյուղելով, որ գրողի ուշադրությունը չգրավեմ: Պետք է ասել, որ սովետական «Կիեւ 60» ապարատը նկարելիս այնպես է աղմկում, որ ինձ թվում էր` մատնահարվածներս ու կամերայի հայելու շրխկ-չրխկոցները տարածվում են խմբագրությունով մեկ: Հնարավոր է նույնիսկ` կամերայիս աղմուկը հասնում էր մինչեւ հարեւան քաղսովետի շենքը:

…Բայց իմ դիմաց նստած մարդը չէր լսում: Նա ոչինչ չէր լսում, չէր տեսնում ինձ: Աշխատում էր տեքստի վրա: Լուսանկարելով 11 կադր` հանկարծ հասկացա, որ ոչ մի լուսանկարում գրողը չի նայում օբյեկտիվին: Այդ ողջ ընթացքում նա ներքեւ էր նայում` ձեռագրին: Մնացել էր ընդամենը մեկ կադր, եւ ես որոշեցի սպասել` մինչեւ իմ դիմացի մարդը կավարտի աշխատանքը, եւ ես կխնդրեմ նրան` կեցվածք ընդունել:

Թվային կամերայով լուսանկարողները չեն հասկանա, թե ինչ է նշանակում նստել 40 րոպե եւ սպասել` պարապ-սարապ ապարատով: Բայց խմբագրի առաջին հանձնարարությունը չտապալելու վախից սպասում էի` մտածելով, թե որտեղ եւ ինչպես լուսանկարեմ գրողին: Կխնդրեմ մոտենալ լուսամուտին, այնտեղ լույսն ավելի շատ է` մտածում էի: Բայց ինչպե՞ս դիմեմ նրան: Իմ ջարդոտված հայերենո՞վ: Ախր խայտառակություն է` հայ գրողին դիմել ռուսաց լեզվով: Իմ մտատանջություններն անհետացան մի ակնթարթում: Գրողը բարձրացրեց գլուխն ու անսպասելի դիմեց ինձ. «Երիտասարդ, ի՞նչ եք անում այստեղ»: Հենց այդ պահին էլ ապարատս «աղմկեց»:

Չեմ հիշում`ինչ եմ մռթմռթացել ի պատասխան, բայց կադրը ստացվեց:

Սա իմ առաջին հանդիպումն էր Վարպետի` Հրանտ Մաթեւոսյանի հետ:

Հետո եղան ա՛յլ հանդիպումներ, ա՛յլ կադրեր: Զրույցներ էլ եղան: Բնականաբար` հայերեն (գարունականներն ինձ շատ արագ սովորեցրին, ինչի համար անսահման երախտապարտ եմ):

Բայց ես ա՛յս կադրն եմ սիրում` առաջինը:

Առաջի՛նը:

Գերման Ավագյան