ՀՀ պետական բյուջեով վերականգնվում է աշխարհիկ կառույցի օրինակ, միջնադարյան անառիկ ամրոց Լոռի Բերդը:
«Այն ոչ միայն հոգևոր նշանակություն ունի, այլ նաև աշխարհիկ: 2010 թվականից «Լոռի Բերդ քաղաքատեղին» հռչակվեց որպես արգելոց-թանգարան»,-ճեպազրույցի ժամանակ ասաց ՀՀ մշակույթի նախարարի տեղակալ Արև Սամուելյանը:
«Այստեղ մենք տեսնում ենք միջնադարյան Հայաստանի ծաղկուն շրջանի պաշտպանական կառույցներից մեկը: Վերկանգնված է մուտքը` իր աշտարակներով և շարունակվում է մինչև հրվանդանի եզրը: Արգելոցի ստեղծմանը իր օժանդակությունն է ցուցաբերել նաև Լոռի Բերդ համայնքը»,-ասաց Ա. Սամուելյանը:
«Պատմամշակութային ժառանգություն» գիտահետազոտական կենտրոնի տնօրեն Հակոբ Սիմոնյանը նշեց, որ մենք ոչ միայն եկեղեցի, այլև ամրոցներ ունենք:
«Թևավոր խոսք կա. Եթե այդքան եկեղեցիների փոխարեն մենք ամրոցներ կառուցեինք` ստիպված գաղթական չէինք դառնա: Լոռի Բերդը մեր ամենահզոր ամրոցներից մեկն է: Բացառիկ` իր ինժեներական, ճարտարագիտական և պատմական տեսանկյունից: Հիմնադրվել է այն ժամանակ, երբ Հայաստանը որպես միջնադարյան ֆեոդալական երկիր` ստեղծում էր իր համակարգը. տարբեր հզոր կենտրոններում ստեղծում էր թագավորություններ, որոնք ճանաչելով Բագրատունյաց գերակայությունը` դառնում էին արդեն առանձին թագավորություն:
11-րդ դարի սկզբից հիմնվեց Կյուրիկյան թագավորությունը: Սա Բագրատունյաց հարստության կրտսեր ճյուղն էր: Հիշարժան է Դավիթ Անհողին թագավորը, որը և կառուցեց այս հզոր ամրոցը»,-մանրամասնեց Հակոբ Սիմոնյանը:
Խոսելով պեղումների մասին` նա նշեց, որ առաջին ուսումնասիրողը եղել է Նիկողայոս Մառը:
«Իհարկե, նրանից առաջ եղել են շատ եվրոպացի ճանապարհորդներ: Լուսապատկերներ են արել, հիշատակություններ թողել: Բերդը համարվել է ռազմական հենակետ, որին տիրելով կարելի էր ռազմական հենակետ ունենալ: Մառից հետո ուսումնասիրություններ է կատարել Թորոս Թորոմանյանը: Ապա, 60-ական թվականներից սկսվեցին պեղումները, որոնք ընդհատումներով շարունակվում են մինչ օրս»:
Հակոբ Սիմոնյանի խոսքով` առաջին անգամ ամրաշինության մեջ կարողացան տեսնել հիդրոինժեներական մտահղացում:
«Պարսպի հիմքերը դրված են հսկայական ժայռերի վրա, հատուկ գլորել-բերել են բեկորներ, որ դիմանա ջրին: Կա ենթադրություն, որ այստեղ ջրաղացներ են օգտագործվել: Քաղաքն ունեցել է ոռոգման և խմելու ջրի ցանց, հատուկ պատրաստված խողովակներ, որոնք ճյուղավորվելով ընդգրկել են ամբողջ միջնաբերդի տարածքը:
Ամրոցում երկու բաղնիք է գործել, մեկը հավանաբար արքունի բաղնիք է եղել, որովհետև պալատական շենքի մոտ է, մյուսը եղել է քաղաքի կենտրոնում և, երևի, եղել է հասարակական բաղնիք: Ունենք տեղեկություններ, որ բաղնիքը ծառայել է ոչ միայն լողանալու, այլև հանդիպումների, առևտրական պայմանագրերի, միմյանց հետ շփվելու մի տեղ: Այնպես, ինչպես հռոմեական բաղնիքները: Հատակը տաքացվել է, որ բոբիկ քայլող մարդիկ իրենց շատ հանգիստ զգան, աստղաձև ելքեր են եղել, որպեսզի գոլորշին դուրս գա և օդափոխություն կատարվի»,-պատմեց Հակոբ Սիմոնյանը:
ՀՀ մշակույթի նախարարության պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի տնօրենի տեղակալ Հովհաննես Սանամյանը, շարունակելով վերջինիս խոսքը` ասաց, որ սկսած 60-ական թթ,, շատ քիչ մասն է պեղվել.
«Քաղաքացիական շենքի շրջակայքը, եղել է եկեղեցի, հետո դա վեր է ածվել մզկիթի, հետո նորից եկեղեցու: Պեղվել են երկու բաղնիքները, պալատական շենքը մասամբ և պարիսպները»,-ասաց նա:
Ինչ վերաբերում է գտածոներին, ապա մասնագետներն առանձնացրեցին դրանցից ամենակարևորը` 2012 թվականին գտնված բրոնզե թիթեղը, որի վրա 16-17-րդդ դարի բոլոր քաղաքների անուններն են արաբերենով, իսկ մյուս երեսի վրա ֆրանսերենով գրված է «Փարիզի քաղաքագլուխ»: Շատ ծխամորճեր են գտնվել:
Նշենք, որ վերականգնման ծրագրերը շարունակական են. աշխատանքներ են կատարվում Օձունի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցում, Քոբայրում:
Անի Կարապետյան
