Թրեյլեռում նենց ընդգծված տղավարի էր արտասանվում «Փա՛նԱրմե՛նյան ֆի՛լմս», որ մտածում էի՝ հեսա առաջին կարգի «մյասըկալբասնսծի» եմ ականատես լինելու: Բայց ֆիլմը դեռ չսկսած, երբ բացի ձայնից ներկայացրեցին նաև լոգոն, գեռմաֆռոդիտ քարաարծվանման ինչ-որ ծտի թռիչքը, միանգամից հասկացա, որ դժվար ստացած լինեն էն, ինչին հավակնում էին: Հետո եկավ ինթրոն, որը ուներ միայն մեկ նպատակ՝ հիշեցնել, թե թուրքերը ինչքան անասուն են՝ մենակ խաղաղ ժողովուրդ մոռթել գիտեն՝ զգուշացնելով, թե պատրաստվե՛ք, սաղ ընթացքում էս ենք դալբիտ անելու: Երևի շատերն էին սպասում, որ ֆիլմի այցեքարտը դարձած «Յա Գարեգին Նժդեհ»-ի տեսարանը կօգտագործվի լարված կամ կարևոր հատվածներում, բայց ոչ՝ հեղինակները որոշել էին տեղադրել այն հենց սկզբում՝ դոդոռոշ ու ռաբիզ ծիտռերի տակ: Այդ առաջին երկու տեսարանների կապը (այսինքն կապի առկայության բացակայությունը), մեզ հուշում է, որ ռեժիսորը փորձել է հետաքրիր դարձնել ֆիլմի կառուցվածքը և խառնել կատարվող գործողությունների ժամանակները: Սկսում ենք 18 թվականից, ապա տեղափոխվում 50 ականներ, հետո 18 թիվ, հետո 50, հետո 20 հետո 50, հետո 40, հետո 30, հետո 20 ականներ ու տենց շարունակ: Քիթս կտրեմ թե մի բանով էդ տեսարանները իրար կպնում են՝ թե՛ վիզուալ, տարրական մոնտաժի սկզբունքներով (խոսքից անցնում է մի վայրկյան ու քռթ կտրվեց, (նույնիսկ օղորմածիկ Տոնի Սքոթի մտքով չէր գա տենց «հնարք» անել)) թե՛ իմաստային: Բայց ռեժիսորը մեզ չէր մոռանում ամեն անգամ ծիտռերով հիշեցնել, թե որ թիվն է և որտեղ է` անկապ կիսատ կտրվում է մի տեղ, գնում մի ուրիշ, հետո գալիս հին տեղը. հաստատ հիշում եք, թե երբ էր ու որտեղ՝ գործողությունն էլ է նույնը, բայց ենթագիրը անպայման հայտվնում է (այդպես մի 15 անգամ): Որպես բացատրություն կա երկու տարբերակ՝ կամ հանդիսատեսը ռեժիսորի համար տուպոյ ա, որը բավականին հավանական է՝ եզրակացնելով ֆիլմի վերջում հնչած ծափահարություններից, կամ ուղղակի պոնտ ա: Երկրորդ տարբերակը կանցներ եթե գոնե «ՓանԱրմենյանֆիլմս»-ի voicemaster-ը այդ ձայնով ամեն անգամ կարդար ենթագրերը. բայեվիկ-շմայեվիկ ֆիլմերի մթնոլորտ էլի, ծիպը՝ ՑԷ-ԷՌ-ՈՒ 1992 գոդ: Ֆիլմը շարունակվում է, ևս մեկ անգամ շատ ագրեսիվ կերպով նախազուշացվում ես, որ եթե թուրքին թշնամի չես համարում, ուրեմն համարյա՝ «հլը էկար ստէ տիրոջդ մերը»… Հասկանում ես, որ կռվի դաշտում 8 հոգու սպանելը դեռ քիչ է, պետք ա խաղաղ կյանքում էլ իրանց թշնամի համարես ու անցնում ես առաջ: Այս ամենը, ինչպես նաև բոլոր հետագա միկրոճակատամարտերի տեսարանները մեզ ներկայացվում է Լարս Ֆոն Տրիերյան «Դոգմա 95»-ի օրենքների տնազով՝ ձյոռգային կամեռայի շարժումներով, ու ակնթարթային կադրակոխությամբ, որ չզգացվի որ մասովկում ընդամենը 30 հոգի են:

Ամենուրեք թուրքերը ներկայացված են որպես կատարյալ դեբիլներ, ովքեր առիթ են ման գալիս հեշտ մեռնելու համար: Կարծես Նժդեհը beginner level-ով ա խաղում: Տպավորություն ա ստեղծվում, որ էնքան հեշտ էր հաղթելը, ու ով էլ լիներ իր տեղը կհաղթեր: Չկա մի կաթիլ դժվարություն, չկա զգացողություն որ էս մարդիկ տանջվելով, իրենց զոհ տալով են հաղթել, ու հենց դրա համար են հերոսներ: Ու այս ամենը կատարվում է այնպիսի անհամատեղելի երաժշտության ներքո, որ ամեն վայրկյան սպասում ես՝ հեսա բեթմոբիլն ա գալու: Բայց նրանք 3 հոգով բլուր են պաշտպանում, սպանում թուրք «պուլիմյոտչիկ»-ին, ու չշրջելով գնդացիրը՝ կրակում նույն դիրքով... դավաճաննե՞ր էին:

Փաստորեն Նժդեհի թշնամին միայն թուրքերն էին: Ի՞սկ կարմիր բանակը, էդ երևի հեչ հա՞: Կիսատ-պռատ տեսարաններով ոչ մի բան չասելով ֆիլմը շարժվում ա առաջ՝ էս ի՞նչ էր, հիմա ի՞նչ ա, ու՞ր գնաց, ինչի՞ գնաց, ի՞նչի համար ա հիմա (երբ մեկը մյուսից հետո հաղթանակներ ա տոնում) թողնում ու գնում:  Ռեժիսորը նախընտրում ա ամենակարևոր թեմաներին տրամադրել մի նախադասություն ու պռծնել, իսկ թուրքերի հարցով քարոզչությունը դարձնել դրոշակ: Ամենացավալին այն է, որ սա պատմության մեջ այն եզակի ֆիլմերից է, որտեղ չկա կոնկրետ անտագոնիստի կերպար (բոլորը վատն են, դրա մասին մի քիչ ուշ, բայց կոնկրետ ո՞վ ա հակահերոսը): Ոչ թուրքերը ունեն ինչ-որ առաջնորդ, ում հետ կապված կզարգանա սյուժեն, ոչ էլ ԽՍՀՄ օրգաններում կա այդպիսի մեկը: Հերթական էժանագին քայլը՝ КГБ-ի սպան քֆուրներ է տալիս Նժդեհին, հանդիսատեսի մեջ արթնանում է հայրենասիրությունը՝ ֆսյո ինքն ա չարագործը: Բայց էդ նույն չարագործը ֆիլմի վերջում զարթնում ա ու հանկարծ որոշում բարի լինել: ՀՀԿ-ի ներկայացուցիչները շատ են սիրում ասել այնպիսի վեհ խոսքեր ինչպիսիք են՝ «դպրոցականները շատ բան կսովորեն»՝ ըհը հաստատ: Ըստ ռեժիսորի տրամաբանության այս ֆիլմում կատարվողը հասկանալու համար (ընդամենը կատարվողը՝ որտե՞ղ ա, ի՞նչ ա, ո՞վ ա, ուրիշ հասկանալու բան չկա) դիտողները պետք է մանրամասնորեն հայոց պատմություն ուսումնասիրած լինեն: Սկի մենք մինչև վերջ չենք հասկանում թե ինչ ա եղել, հետաքրքիր է թե ի՞նչ են մտածելու արտասահմանում այս ֆիլմի մասին, մարդիկ ովքեր կյանքում չեն էլ լսել Նժդեհի անունը:

Ասել, թե Նժդեհի կերպարը խայտառակություն է, նշանակում է չասել ոչինչ: Տպավորություն է, թե նա միայն գոռալ ու մուննաթ գալ գիտի, ուրիշ ոչ մի արժանիք: Հատկապես անհեթեթություն է գերմանացիների հետ հանդիպումը, որի ժամանակ նա հիշում և ակնարկ է անում, գերմանական ցեղերից մեկի առաջնորդ Արմինիոսին (արտասնելով ԱրմԵնիոս), ով բացարձակապես ոչ մի կապ չունի հայերի հետ: Իսկ գերմանացիները դեբիլի նման գլուխները թափ են տալիս, մինչդեռ իրականում նման հիմարություն լսելուց կուղարկեին կոնցլագեր: Ու ընդհանրապես ըստ ֆիլմի բոլորը վատն են բացի հայերից՝ Ստալինը վրացի կինտո է, բուլղարացիները՝ դավաճան, ֆրանսիահայերն ու ամերիկահայերը՝ պիժոն, ռուսները՝ տականք, դե թուրքերն էլ պարզ է արդեն: Իսկ սցենարիստի «փայլուն» աշխատանքի շնորհիվ բոլոր երկխոսությունները ստեղծված են միայն նրա համար, որ դրա վերջում Նժդեհի կերպարը իր խոսքով ճտցնի ու ինքնահաստատվի: Այդպես օրինակ վերջին տեսարաններում իրեն զգուշացվում է, որ չպետք է փախչի զբոսանքի ժամանակ (ինչը իրականում շատ պրիմիտիվ է), Նժդեհը պատասխանում է, որ ինքը փախնող տղա չի:

Շարունակելով օպերատորական աշխատանքի թեման, չի կարելի չնշել ռեժիսորի հետ համագործակցության մակարդակը, վերջինիս անիմաստ միզանսցենաները, որտեղ օրինակ ընդհանուր պլանի ժամանակ խոսում է ինչ-որ մեկը ու դու մի ժամ չես հասկանում թե ով է դա, հետո ստատիկ կադրում հերթով ներկա բացակա են լինում այն կերպաները (երբեմն նրանց մարմնի որոշ մասերը) ովքեր պետք է երևան ըստ սցենարի: Գրեթե բոլոր կադրերում չի պահպանվում կոմպոզիցիան ու տհաճ ձևով կտրվում են հերոսների գլխուները: Եվս մեկ հնարք, որը սատկացնում է՝ դա դանդաղ zoom, zoom out-ն է, տանջամահ է անում այն պարզ պատճառով, որ կադրում ոչինչ չի փոխվում: Հանուն արդարության պետք է նշել, որ գունային առումով կան որոշ հետաքրքիր կադրեր, օրինակ հիվանդանոցի տեսարանը, որը գուցե ռեալիզիմի տեսանկյունից կասկածելի մաքուր և սիրուն է, բայց գեղարվեստական առումով շատ մինիմալիստական է ու հաճելի: Ֆիլմում կան մառախուղի տեսարաններ, որոնք չափազանց արհեստական են, կան շատ կարճ թայմլափսեր, որոնց տևողությունը ապացուցում է, որ արված է ընդամենը մոդայից ետ չմնալու համար:

Առանձին թեմա է ձայնային մոնտաժը: Խոսքի ու կրկնվող աղմուկների բարձությունը նույն մակարդակի վրա է, ինչը շատ հաճախ խանգարում է լսել երկխոսությունները: Փարիզի դաշնակների հավաքի տեսարանի ժամանակ ձայնը ակնհայտորեն կտրուկ փոխվում է: Վերը նշված կոմիքսային պաթետիկ սաունդթրեքին վերադառնալով, պետք է նշեմ ֆիլմի երկրորդ ու վերջին արժանիքը: Քեֆի տեսարանի ժամանակ սկսում են երգել զինվորները: Երգը շատ լավն է, լավ են երգում դերասանները, ավելի ուշ ավելանում է երաժշտությունը, արդյունքում ստացվում է շատ բնական ու ազդեցիկ ֆոն, որը ցավոք փչանում է հերթական սենտիմենտալ պատկերաշարի պատճառով:
3D անիմացիայի մասին ուղղակի լռում եմ, հիշում ենք լոգոն ու անցնում առաջ…

Միզանսցենները փուչ են՝ Չուլպան Խամատովան (ով ողջ ֆիլմի ընթացքում չգիտի թե ինչ խաղա) սանրում է երեխայի արդեն իսկ իդեալական սանրված մազերը: Ըստ սցենարի պետք է երկխոսություն լիներ, մտածեցին որ ինչ-որ գործողություն էլ եթե լիներ չէր խանգարի: Կերպարների ինքնահակասությունն էլ սպանում է գոնե ինչ-որ մեկին ապրումակցելու վերջին հույսը: Երբ երկրորդական հերոսը սկզբից հանգիստ ասում է, որ իր յարը էսօր կա վաղը չկա, իսկ մի րոպեից նույնը լսում է յարի կողմից ու սկսում նվնվալ, դա դեռ ոչինչ, բայց երբ գլխավոր հերոսին Խամատովան զգուշացնում է, որ այսինչը այսինչ է, ու Նժդեհը զարմանում է և չի հավատում, ապա լսելով նույնը օրգաններից, իրեն պահում է այնպես կարծես երբեք էլ չէր կասկածել դրանում, դա արդեն կեղծավորություն է: Դերասանական խաղի մասին չեմ էլ ուզում գրել՝ խաղալու բան չունեն, ով էլ որ ունի արդեն գիտեք ոնց ա խաղում:
Ականջներից ձգած, երկուս ու կես ժամ տևող այս ֆիլմն ավարտվում է այնպիսի քշած ու դեմագոգ տեսարաններով, ինչպիսիք են պուճուրիկ կուկույին տեսնել, խնձոր տալը, հայրենի հող հավաքելը, նայելը crop եղած Արարատին ու գոռգոռալը:

Ու այս ամենից հետո հարց է առաջանում՝ ովքե՞ր են վտանգավոր, «Յա Գարեգին Նժդեհ» մեմ սարքողները, թե՞ Գարեգին Նժդեհ ֆիլմի հեղինակները: Մեր հերոսը պաշտոնական մակարդակով որպես «տապոռ-իձիոտ» ներկայացվեց, ու ի տարբերություն մեմերի հեղինակների, այս ֆիլմի ստեղծողները հետո չհասկացողներին չեն բացատրի, որ հումոր են արել: Գլխավոր դերասանը մեկ բարկանում ա, ասում որ ազգային անվտանգությունը պետք ա զբաղվի «Յա Գարեգին Նժդեհ» սարքողներով, որ ամեն հայերեն խոսող հայ չէ, ուղարկում է նրանց սահման՝ «իրենց թուրք եղբայրների մոտ», մեկ էլ ասում ա, որ շատ հումորով է վերաբերվում այս ամենին: Ասում ա, որ շատ բարդ էր նկարահանումները որովհետև նրանց աշուն էր պետք իսկ դուրսը ձյուն էր… Նման խնդրի առաջ չկանգնելու համար նորմալ կինոն 3 ամսում չեն նկարում, չնայած ուրիշները մինչև ընտրությունները հասցնելու խնդիր չունեն:

P.S.

Ու մինչ դեռ Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ռեկտորը, աղբը անվանում է հրաշք ֆիլմ, փառք ու պատիվ տալիս բոլոր մատով կպնողներին, ապա վստահ կարող եմ ասել, որ առաջիկա 5 տարում նոր սերնդից ոչ մի ավել բան պետք չի սպասել: Չէ՞ որ ուսանողները պետք է ձգտեն սրա նման հրաշալի ֆիլմ նկարելու:

Նյութի աղբյուր`  mrchuk.livejournal.com